W branży zbiorowego zaopatrzenia w wodę od dawna przewijają się tematy związane z tak zwanymi Planami Bezpieczeństwa Wody (PBW). Ostatnio, za sprawą nowej dyrektywy – coraz więcej. Dla osób postronnych temat nie jest znany w ogóle, albo tylko nieznacznie. Warto jednak, aby przedostał się on do szerszego grona odbiorców. Być może niejeden z Czytelników tego bloga odczuje w bliższej lub dalszej przyszłości dobrodziejstwo tych „Planów”. Pod warunkiem, że zostaną one wdrożone rozsądnie i w sposób przemyślany, bo to że zaczną być wdrażane jest już praktycznie przesądzone.
O zarządzaniu ryzykiem i wymogach nowej dyrektywy w tym kontekście pisaliśmy już tutaj: https://zbadane.com/index.php/2021/03/05/nowa-dyrektywa-w-sprawie-jakosci-wody-nadzieje-i-obawy-czesc-3/.
Dla przypomnienia należy również wspomnieć, że nowa dyrektywa (2020/2184) nakłada na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka w całym łańcuchu dostaw, czyli od obszarów zasilania, poprzez stacje uzdatniania wody, cały system dystrybucji, aż po instalacje wewnętrzne (wewnętrzne systemy wodociągowe). Ponadto wymagany jest też proces zarządzania ryzykiem w powyższych obszarach z wyłączeniem instalacji wewnętrznych. Jak to będzie wyglądało w praktyce – jeszcze w zasadzie nie wiadomo. Dlaczego? Ponieważ do stycznia 2023 roku, każde państwo członkowskie ma czas na tak zwaną transpozycję czyli takie dostosowanie prawa krajowego, aby wszystkie zmiany wynikające z nowej dyrektywy zostały w tym prawie uwzględnione. Zatem krajowy ustawodawca może wprowadzić wymóg zarządzania ryzykiem w dostawach wody i na tym poprzestać, ale też może to wymaganie uszczegółowić na przykład poprzez wskazanie konkretnych metodyk czy też zróżnicowania podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie tych wymagań. Niewykluczone, że wymagany poziom (skomplikowania) będzie zróżnicowany i zależny od wielkości wodociągów.
Jaka zatem jest różnica pomiędzy procesem zarządzania ryzykiem wymaganym w nowej dyrektywie, a przywołanymi wcześniej planami bezpieczeństwa wody ? W największym skrócie można powiedzieć, że PBW są jedną z propozycji praktycznego wdrażania wymogu zarządzania ryzykiem. Są swego rodzaju spójnym systemem zarządzania lub inaczej: pewną konkretną strategią, która traktuje całościowo proces ujmowania, uzdatniania i dystrybucji wody z uwzględnieniem kompleksowego podejścia do zagrożeń. Filozofia podejścia do zarządzania bezpieczeństwem wody w oparciu o analizę ryzyka zwana planami bezpieczeństwa wody, została zaproponowana w 2004 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w trzeciej edycji Wytycznych w sprawie jakości wody, gdzie PBW zdefiniowano jako: Najskuteczniejszy sposób spójnego zabezpieczenia dostaw wody do spożycia poprzez zastosowanie kompleksowej metody oceny i zarządzania ryzykiem obejmującej wszystkie etapy dostarczania wody od ujęcia do konsumenta. Aby w praktyce zrealizować ten cel, to znaczy aby móc zapewnić bezpieczeństwo, ciągłość i akceptowalność dostaw wody, należy w myśl tych wytycznych wdrożyć 11 następujących modułów:
- Ustanowienie i powołanie zespołu ds. PBW,
- Opisanie systemu zaopatrzenia w wodę,
- Identyfikacja zagrożeń i zdarzeń niebezpiecznych oraz ocena wartości ryzyk z nich wynikających,
- Opracowanie listy ryzyk priorytetowych oraz określenie i zweryfikowanie zastosowanych środków bezpieczeństwa, które pozwolą obniżyć poziomy tych ryzyk do wartości akceptowalnych lub przynajmniej tolerowanych,
- Opracowanie, wdrożenie i bieżące realizowanie planu modernizacji / ulepszeń,
- Zdefiniowanie monitoringu środków bezpieczeństwa,
- Zweryfikowanie skuteczności PBW,
- Przygotowanie procedur zarządzania,
- Opracowanie programów wsparcia,
- Zaplanowanie i realizacja okresowych przeglądów PBW,
- W przypadku wystąpienia incydentów – dokonanie przeglądu systemu po zaistnieniu danego zdarzenia o charakterze incydentalnym, nieprzewidzianego wcześniej w analizie ryzyka.
Aspekty praktyczne i zagrożenia:
Jak podkreślają osoby zaangażowane w tematy Planów Bezpieczeństwa Wody – nie ma dwóch takich samych opracowań tychże planów. Oczywiście moduły i zalecenia są jednakowe dla wszystkich, ale praktyczna realizacja nie tylko może, ale wręcz musi się różnić od siebie nawet w przypadku podobnych systemów zaopatrzenia w wodę, ponieważ nawet podmioty realizujące zbiorowe zaopatrzenie w wodę w bardzo zbliżonych warunkach z pewnością różnią się od siebie w wielu aspektach. Z pewnością wiek i stan sieci będzie różnicował takie systemy, ponadto każda z sieci będzie ułożona w innych warunkach terenowych, a dostawa wody będzie odbywała się w celu obsłużenia różnej ilości osób rozmieszczonych inaczej na danym obszarze. Tak naprawdę podmioty realizujące dostawy wody w skali danego kraju, czy regionu z całą pewnością będą się różniły od siebie bardzo znacznie. Ponadto pozostaje jeszcze bardzo istotny czynnik – tak zwany ludzki. Zarówno pracownicy jak i zarządzający, a także pewne utarte praktyki w danej firmie z pewnością będą mocno wpływać na jej zróżnicowanie. Mniej więcej z tych właśnie względów, każdy PBW musi być dopasowany do kształtu podmiotu, w którym będzie lub jest wdrażany. Bardzo istotne jest, aby takie Plany były tworzone przez osoby zatrudnione w danym podmiocie i znające go od przysłowiowej podszewki. Oczywiście są różne podejścia do tych zagadnień i być może w niektórych przypadkach uzasadnionym będzie zaproszenie do pomocy osoby z zewnątrz w charakterze eksperta, konsultanta czy też audytora. Jednakże nigdy nie może się to odbywać kosztem braku zaangażowania zasobów własnych podmiotu.
Istnieją jeszcze inne zagrożenia przy konstruowaniu i wdrażaniu PBW w konkretnych przypadkach. Jak podkreślają osoby zaznajomione z tematem, niezwykle istotne jest pełne zrozumienie idei planów bezpieczeństwa wody przez osoby zarządzające i decyzyjne. Kolejną kwestią jest umiejętność przekucia teorii w praktykę. Jeśli PBW będą stawały się kolejnymi przysłowiowymi „segregatorami z papierami” odłożonymi „na półkę”, to takie podejście nie ma najmniejszego sensu, a w zasadzie jest szkodliwe, ponieważ podważa istotę przyświecającą twórcom tych rozwiązań. Plany Bezpieczeństwa Wody mają nie tylko usprawnić pracę systemu zaopatrzenia w wodę, ale mają także, a może przede wszystkim pełnić rolę dobrego gospodarza, który nie tylko zarządza, ale przezornie przewiduje i jest mądry przed szkodą, a nie po niej.
Jak to wszystko zostanie zrealizowane w praktyce w naszym kraju? Na efekty trzeba będzie poczekać jeszcze co najmniej kilka lat, ale kwestie związane z niezawodnymi dostawami zdrowej i bezpiecznej wody, są sprawami niesamowicie istotnymi. Na pewno warto podjąć to ryzyko.
